Anake luh matuuh tělung dasa něm tibane ěnto nu jěgeg cara nguni, cara dugase ia matuuh sělikur tiban. Kulitne putih gading, aděge lanjar, madiane ramping goler, bokne matadah ingěl kewala sělěm samah. Ane paling nudut ulangun, ne, paningalanne. Patuh cara dugase ia nu bajang, paningalanne ěne ane ngranaang truna-trunane kasmaran, kadudut kaulangunanne. Mula jěgeg anake luh ěne, yadiastu yen kětekin, ping duang dasa abulan pětěnge
kapěgadangin, sawireh ia prěgina arja kasub. Yen ia nuju ngigělang mantra di kalangane, katatakin baan Punta KartaIa, apabuin ri kala matěmu ajaka likune, aduh suryake tan kodag-kodag. Yen nuju macunduk ajak galuhe, rikala ngělampahang sědih, liu pěsan anake mabalih tuara nyidaang nganděg lingne, barěng ngětelang yeh panon, sawireh gěnding mantrine mangaad natunin ulun ati, apabuin kadulurin baan duěgne ngadungang raras, sěmita, tangkěp, tandang, mawastu cara di sěkala karasa lampahan arjane.
Jani, ri kala ia suba matuuh tělung dasa něm warsa, kawagědanne di těngah kalangane, mabinaan yen saihang těken dugase ia nu bajang. Ipidan, dugase ia nu bajang, ri kala ia ngělěmbar mukah lawang, anake mabalih cara ngětonang purnama di pangawit Iatrine. Makějang pada ulangun. Jani, yen prade ia mukah Iawang, anake mabalih cara nonton purnama liwat madia latri, ngědas lěmahang. Kamanisan purnamane ngědas lěmahang, nyusuk ka sajěroning tuas, sawireh anake ngantěnang pastika anake ane pagěh mayasa kerti kapining kalangwan, masawitra ngajak sunia, sětata angajap lawang.
Luh Diah Pranawati adan mantrine ěne. Adanne cara adan galuh satua Panji di pagambuhan. Unduk adanne ěne, ia taen nyatua. Kene. Dugase ia kělas lima SD, dugase ia mara newasen muruk arja, ia muspa di arěpan kěmulanne. Tan dumade ada anak lingsir mabusana putih ngaděg tur mawacana, “Gěntosin ada cěninge baan Luh Diah Pranawati. Bapa sětata lakar nuntun pajalan cěninge.”
Gěgesonan ia maorahan sig bapanne. Buin maninnne, bapanne tangkil ring pak guru di SD, nguningang unduke buka keto. Sěsukat ěnto ia maadan N i Luh Diah Pranawati, ngantinin adanne i pidan, turmaning ia sing pěsan nawang apa kaden suksěman adanne ěnto.
Dugase Luh Diah bajang, ri kala ia sing majalan ngigěl, liu pěsan truna-trunane nganggur ka umahne. Ada ane mabudi kewala maan maortan-ortan, ada masih ane mabudi kewala maan nělěktěkang kajěgegan Luh Diahe, kewala liu masih ane mabudi lakar ngětogang kapitrěsnan, yen dadi baan, yen prade ada swecan Ida Sang Hyang Widhi, sadia lakar ngajakin Luh Diah nyundukang jiwa-pramana, paměkas sida maběsikan makaronan. Luh Diah duěg tur pagěh pěsan ngaba raga. Yadiastu ia tuara cumpu, kewala paměsun munyinne manis, ri kala nulakang pitrěsnan timpal.
Ada aukud, truna ane prěsida ngětisin kěněhne, nyayubin kalaning kapaněsan, nyaputin kalaning dingin. Trunane aukud ěne, sětata nyangkutin di paipian, sětata ngěnyěmin ri kala ia něgak běngong padidi. Trunane ěne maan tongos mautama sajěroning jěnyananne. Pěpěs pěsan trunane ěne ngatěhang ia majalan ngigěl, pagěh magadang nongosin makalěmah madaar barěng apiring, ngopi barěng acangkir, kewala sing taen Luh Diah ningěhang pangraos trunane ěne ngětogang trěsnanne. Uli makělo Luh Diah ngantosang kětelan raos I Gěde Ambarane, trunane ane sětata ngijěngin nalaning tuasne ěne, kewala sětata mawěsana sěbět, sawireh ane kaantosang sing taen těka.
Lantas, ri kěnjěkan ngědas lěmahang, ri kala ia mara těka uli ngigěl, kaatěhang baan I Gěde Ambara, sang kalih něgak di batan punyan kěmuninge di natah umahne Luh Diah. Langite ba dangin suba masawang barak, bintang panimbangane suba ěngsěb di tanggun langite ba dělod. Kědis běcicane ngucica ngulangunin. Ada bukal matinggah di carang punyan kěmuninge, mirib ngaba tětědan, mawastu magějěran punyan kěmuninge. Bunganne aas, něpen sirah sang kalih. Makělo sang kalih hěněng, tuara ada měsuang munyi. Di kěněhne Luh Diah cara mastikaang, “Sinah jani Běli Gěde lakar ngětogang isin trěsnanne. Nggih, Běli, durusang, tiang sampun sayaga jagi natakin běli salawas kauripane.” I Gěde cara anak bingung, cara mabělanja laut ingět pipise makutang. Pamuput, pěsu masih raosne I Gěde.
Manik Sudra
“Luh Diah, běli kaicen galah ‘tugas bělajar’ mitělěbin ajah agama ka India. Běli lakar ngalahin Luh, sawatara duang tiban. Mělahang ngaba raga, apung kapungkur wěkas dadi luh luih, luh utama.” Sasubane I Gěde ngraos buka kelo, lantas hěněng. Nragtug ulun atin Luh Diahe, ngantosang lanturan raos I Gědene lakar ngětogang pitrěsna. Sawireh makělo I Gěde něngil. Luh Diah lantas nyawis anggona mancingin paměsun raos I Gědene.
“Běli Gěde, yen běli ngalahin tiang, nyen lantas ngatěhang tiang majalan ngigěl? I bapa suba tua, raganne masih ngandělang běli.” Luh Diah ngisiang lěngěnne I Gěde. I Gěde tan pasaut, sajaba yeh paningalanne narebes pěsu, lantas bangun, lantas, tan pasangkan nilarin Luh Diah. Luh Diah majujuk. Luh Diah běngong mapangěnan. Luh Diah kaměměgan, tan sida nambakin I Gěde magědi, tan sida nambakin pěsun yeh paningalanne.
Sapatilar I Gědene, Luh Diah malaib ka pasarean, ngěling sigsigan. Ngěět pěsan ia ngantosang munyin I Gědene lakar ngětogang trěsna, sakewala pamuput, I Gěde ngambres magědi turmaning měnděp tuara měsuang munyi. “Mirib běli Gěde sing trěsna kapin deweke, mabalik deweke ane sangět nrěsnain raganne, mawinan kene sakite tampenin, ngaap rasanne ulun atine.”
I Gěde Ambara, di subane těkěd jumahne, ia nyorjor ka bale dauh, něgak di korsine di arěpan kamarne. Yeh panonne nu měsěgin paningalanne. Kasasadin baan saputangan pabaang Luh Diahe. I Gěde běngong, nělěktěkang bintang siange ane sayan sěming. Tan dumade limanne ngěplakin bibihne. “Nguda bělog kene, nguda gětap kene deweke dadi manusa. Sarjana kone adanne, bantěs měsuang raos ngorahang trěsna dogen sing bani, sing juari. Saja deweke tiwas, masěkolah dogen ulian ngekeh padidi, cara linuh ngidupang iba. Saja deweke ubuh meme-bapa, apa ke unduke ěnto ane matutang deweke sing juari ngraos ngorahang trěsna? Muani gětap! Plak!” Buin I Gěde ngěplakin bibihne,
Abulan kaantosang suratne I Gěde baan Luh Diah. Sing ada. Dua bulan, tělu bulan, něm bulan, nganti atiban, masi sing ada. Truna-trunane sayan bani maěkin Luh Diah, sawireh Gěde, ane katarka magelan ajak Luh Diah, suba luas joh, ka India, tur sěpi jampi sing ada ortanne.
Luh Diah masih keto, ajěrih kěněhne, yen prade I Gěde Ambara antosang, nyen nawang anak sing trěsna. Tuuhne suba sayan ngwayahang. ěnto mawinan ia něrima panglamar mindonne ngajakin nganten, apang trunatrunane suud ngoda ia. Bagia idup Luh Diahe sasubane nganten, apabuin disubane ia ngělah pianak muani. Yadiastu ia suba makurěnan turmaning suba ngělah pianak, ia masih nu ngělaksanaang swadharma prěgina.
Atiban suba liwat sasubane Luh Diah nganten, I Gěde Ambara mulih uli India. Nyanan pětěngne ia misadia lakar ka umahne Luh Diah. “Lakar paksa bibihe ngorahang trěsna di arěpan Luh Diahe. Lakar paksa bibihe ngělamar Luh Diah anggon kurěnan, ajak nyiatin pakewěh idupe, ajak miara panake ka pungkur wěkas.”
Di subane ia něgak di bale dauh, těka misan I Gědene ngaba surat. Ngějěr limanne nyěrahang surate, mirib sangkaning edalěm kapining I Gěde, kakalahin nganten baan Luh Diah. I Gěde prějani nrugtag, sasubane nawang surate těka uli Luh Diah. Surate kabukah, surate kabaca.
Běli Gěde
Makělo tiang ngantosang raos běline dugase běli nu jumah, atiban lěbih tiang ngantosang surat běline uli India. Tiang, kenken ja cara ngajapajap ulung bintange uli langite, ngantosang trěsnan běline, pamuput kado, cara ngantosang kětelan damuh ri kala těngai těpět. Jani disubane běli těkěd jumah, dini tiang ngidih ampura těkening běli sawireh tiang ngalahin běli nganten, tan sapětahun běline. Tiang ajěrih kaucap bajang tua, tuara laku, ěnto mawinan lasiang tiang dewek tiange ngalahin běli, yadiastu trěsnan tiange tan pawatěs ring ragan běline. Suba mělahang tiang ngaba dewek tiange, cara paběsěn běline. ěnto ane ngranaang tiang sing sida ngěngsapang běli. Trěsnan tiange těkening běli nu nirmala, joh di těngah untěng ulun atin tiange. Ampura. Běli Gěde, dumadak bagiane sětata nyarěngin pajalan běline.
Tiang adin běli L. Diah
Kěles surate uli liman I Gědene sasubane suud kabaca. Tan sida kaanděg pěsun yeh paningalanne, patuh cara dugase duang tiban ane suba liwat. Saputangan pabaang Luh Diahe ane sětata kamělahang nyimpěn, kajěmak, kaanggon nyasadin paningalanne. Tan suud-suud ia ngupět padewekanne. Tan suud-suud ia ngěplakin bibihne. ngěplakin sirahne, baan bělog, baan gětap, lěk.
Disubane makělo duhkitane ngutgut ukudanne, disubane trěsnane sing sida maběsikan di sěkala. I Gěde
ngumbang joh, měkělang trěsnan Luh Diahe ane kaběsikang ajak trěsnan iane di těngah kěněhne. Di subane I Gěde matuuh tělung dasa pitu, Luh Diah tělung dasa něm, I Gěde suba makurěnan tur ngělah pianak dadua Iuh muani, sang kalih masěmaya, yadiastu trěsnane tan katutugang di sěkala, ia masěmaya ngwangun jěnyana wiwaha, ngantenang trěsnane ane nirmala ěnto di sajěroning kěněhe ane ning.
Trěsnan Luh Diah Pranawatine payu maběsikan ajak trěsnan I Gěde Ambarane, yadiastu ukudanne sětata mapasahan. Trěsnane wantah Acintya. Acintyane wantah Widhi. Ida sane ngwasa.*
Dulur trěsnasih ring i cěning.